DEPRESJA CZY SMUTEK ? DEPRESJA U DZIECI I MŁODZIEŻY

Depresja należy do często występujących zaburzeń psychicznych. W Polsce według szacunków choruje na nią około 1,2 – 1,5 mln osób, jednak trzeba pamiętać, że nie wszystkie osoby z depresją zgłaszają się po pomoc.

W 2023 roku refundowane leki przeciwdepresyjne wykupiło aż 83 % więcej pacjentów niż dekadę wcześniej – to wyraźnie pokazuje wzrost zachorowań. Depresja to poważna choroba, której nie można lekceważyć, nieleczona nie tylko negatywnie wpływa na życie codzienne i zdrowie fizyczne, ale może też doprowadzić do śmierci.

DEPRESJA CZY SMUTEK ? JAK ROZPOZNAĆ DEPRESJĘ ?

Każdy człowiek czasami odczuwa smutek. Jest to naturalna i adekwatna odpowiedz organizmu na wydarzenia i doświadczenia. Odczuwanie smutku nie musi oznaczać depresji – nawet jeśli jest on emocją o dużym natężeniu lub powraca przez dłuższy czas. Co więcej, odczuwanie smutku nie jest nieodzowną częścią depresji – może nie występować lub pojawiać się bardzo rzadko. Znamienna dla depresji jest anhedonia, która oznacza utratę przeżywania jakiejkolwiek przyjemności i poczucie, że życie wydaje się puste, pozbawione radości. Czym się zatem różni smutek od oznak depresji ?

1. Smutek w przebiegu depresji różni się od „zdrowego” smutku m. in. tym, że nie ma konkretnej przyczyny, nie wywołuje go określony bodziec. Nie jest naturalnym następstwem trudnego doświadczenia czy przykrego wydarzenia.
2. Smutek ma charakter dynamiczny – wzbiera i opada, nie uniemożliwia odczuwania innych emocji, przeżywania radości i cieszenia się. W depresji smutek jest przewlekły i przytłaczający, może jednak ustąpić miejsca dominującemu poczuciu pustki czy wręcz paraliżowi emocjonalnemu.
3. Podczas przeżywania smutku zazwyczaj możliwe jest codzienne funkcjonowanie, wypełnianie swoich obowiązków i trwanie w swoich rolach społecznych. W depresji częstym objawem jest apatia, której towarzyszy obniżenie aktywności psychicznej i fizycznej, utrata zainteresowań oraz zmniejszenie liczby kontaktów społecznych.

GŁÓWNE OBJAWY DEPRESJI U DOROSŁYCH

O epizodzie depresyjnym może świadczyć fakt, że przez okres co najmniej 2 tygodni ( prawie codziennie i przez większą część dnia):

• Odczuwasz głęboki smutek
• Łatwo się denerwujesz, czujesz rozdrażnienie
• Brakuje Ci energii, czujesz zmęczenie bez wyraźnego powodu
• Masz problemy z zasypianiem, często się wybudzasz, budzisz się zbyt wcześnie lub doświadczasz nadmiernej senności
• Wycofujesz się społecznie, zaniedbujesz aktywności, które kiedyś sprawiały Ci przyjemność, tracisz zainteresowanie swoim hobby
• Istotnie zmniejsza się Twoje zainteresowanie seksem lub popęd seksualny
• Zmianie ulega twój apetyt ( zwiększa się lub zmniejsza)
• Zauważasz osłabienie zdolności do myślenia, koncentracji lub podejmowania nawet drobnych decyzji, skarżysz się na problemy z pamięcią
• Pojawiają się myśli samobójcze, brak motywacji do życia, poczucie beznadziei,

NIEOCZYWISTE OBJAWY DEPRESJI U DOROSŁYCH

Obok objawów uznawanych za charakterystyczne dla depresji mogą wystąpić objawy towarzyszące. U niektórych osób mogą być one dominujące, u innych z kolei nie wystąpić wcale. Same w sobie nie muszą też być powiązane z depresją, lecz mogą wynikać z innych zaburzeń czy problemów zdrowotnych. Jeśli któryś z nich występuje bez korelacji z głównymi objawami depresji, warto pomyśleć o diagnostyce pod innym kątem niż depresja – nie bagatelizować ich.

• Zaburzenia odżywiania

Depresja może wpłynąć na zmniejszenie apetytu, niechęć do jedzenia i w efekcie spadek wagi. Objawem może być także sytuacja dokładnie przeciwna – nadmierny apetyt, kompulsywne objadanie się, napady wilczego głodu, co może w krótkim czasie doprowadzić do znacznego wzrostu wagi.

• Poczucie winy

Osoby dotknięte depresją mogą odczuwać przytłaczające poczucie winy, także związane z sytuacjami, za które absolutnie winy nie ponoszą i nie miały żadnego wpływu na ciąg zdarzeń. Może to wynikać z mocno obniżonego poczucia własnej wartości, utraty wiary w siebie i własne możliwości. Bardzo często właśnie ten objaw odpowiada za występujący w przebiegu depresji smutek.

• Utrata zainteresowań

Jednym z objawów depresji może być porzucenie dotychczasowych zainteresowań. Osoba chora może nie odczuwać radości z działań, które do tej pory ją przynosiły                 ( anhedonia), co w konsekwencji prowadzi do zaprzestania ich wykonywania.

• Wycofanie

W przebiegu depresji często obserwowane jest wycofanie z życia społecznego. O ile objaw ten jest wyraźniej widoczny w przypadku osób towarzyskich, ekstrawertycznych, o tyle trudniej go dostrzec u osób w typie samotnika. Warto zwrócić uwagę, jeśli taka osoba nagle porzuca kontakty z bliskimi sobie, zaufanymi ludźmi – może to świadczyć o głębszym problemie.

DEPRESJA A INNE CHOROBY I ZABURZENIA

Co ważne, nawet objawy wskazujące na depresję wcale nie muszą nią być! Z tego powodu ogromne znaczenie ma to, by udać się do specjalisty, który potwierdzi diagnozę. Należy być bardzo ostrożnym i unikać autodiagnozy czy samodzielnych prób „diagnozowania” kogoś innego bez odpowiednich kwalifikacji. W taki sposób nawet przy najlepszych intencjach można bardzo zaszkodzić komuś lub sobie. Symptomy zbliżone do depresji mogą być wynikiem np. chorób endokrynologicznych, nierozpoznanej anemii czy powikłań związanych z przyjmowaniem leków – stąd niezwykle ważne jest, by dokładnie zbadać stan zdrowia i znaleźć właściwą przyczynę objawów, co może zrobić tylko specjalista.

Ponadto występujące objawy mogą też być mylone z innymi zaburzeniami, np. z ADHD. Właściwa diagnoza jest kluczowa dla skutecznego leczenia – zdarza się, że osoby z ADHD latami są leczone na depresję, podczas gdy ich problemy wymagają innego podejścia terapeutycznego. Zresztą często zaburzenia te mogą współistnieć, w przypadku występowania ADHD wzrasta prawdopodobieństwo depresji.

Osoby z zaburzeniami uwagi (ADD) lub zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jednocześnie chorujące na depresję są bardzo narażone na nasilenie objawów. Bez odpowiedniego leczenia ci pacjenci znajdują się w grupie szczególnego ryzyka popełnienia samobójstwa.

METODY LECZENIA DEPRESJI U OSÓB DOROSŁYCH

Jeśli cierpisz z powodu depresji, jeśli czujesz się nieudolnie, przeżywasz dużo wewnętrznego gniewu, jeśli jesteś przerażony, towarzyszy Ci poczucie smutku, pustki lub braku nadziei, jeśli sądzisz, że nie warto żyć, czujesz się uwięziony i pragniesz uciec – pamiętaj, że nie jesteś w tym osamotniony. Podobnie czują się miliony osób w depresji na świecie. Wiedza o tym nie sprawi, że Twoje samopoczucie się polepszy, lecz pozwoli Ci uświadomić sobie, że to, jak się czujesz, nie jest absolutnie Twoją winą! Uczucia te są elementem depresji.

Osoby, które nigdy nie były w depresji, mogą nie rozumieć Twojego stanu, mogą mówić, byś wziął się w garść, nie oznacza to jednak, że z Tobą jest coś nie tak. Depresja nigdy nie świadczy o osobistej słabości czy ułomności, choć możemy tak myśleć. Wnosi informację, że nasze systemy podlegają nadmiernemu stresowi i doszło do ich wyczerpania, a to sprawia, że czujemy się pokonani. Ważne, że można zrobić wiele, by pomóc osobom w depresji. Istnieją dobre leki przeciwdepresyjne i wiele skutecznych terapii psychologicznych wspomagających proces zdrowienia. Pierwszym i najważniejszym krokiem jest zwrócenie się do specjalisty – właściwa diagnoza jest kluczowa dla wdrożenia odpowiedniego leczenia. Zazwyczaj łączy ona w sobie działanie dwutorowe – farmakoterapię i psychoterapię. Te oddziaływania pomagają choremu w osiągnięciu stabilnego i długotrwałego przystosowania się oraz dają siłę w procesie zdrowienia. Wskazane jest stosowanie psychoterapii od momentu pojawienia się depresji łagodnej i umiarkowanej, a w przypadku ciężkiego zespołu depresyjnego psychoterapię włącza się do leczenia po uzyskaniu poprawy samopoczucia chorego.

Najczęściej w pracy z chorym na depresję wskazana jest psychoterapia poznawczo- behawioralna, której skuteczność jest udowodniona naukowo. Dąży ona do odkrycia stereotypowych, nieprawidłowych schematów funkcjonowania człowieka i wypracowania w ich miejsce bardziej dostosowanych przekonań i zachowań. Podczas terapii pacjent nabywa umiejętności zarówno w identyfikacji i modyfikacji negatywnego myślenia o sobie, otaczającym świecie i przyszłości, jak i przejawianych zachowań. Dzięki technikom CBT stosowanym podczas pracy następuje redukcja objawów psychicznych i fizycznych towarzyszących chorobie depresyjnej, poprawiają się również umiejętności radzenia sobie ze stresem.

DEPRESJA U DZIECI I MŁODZIEŻY

Depresja u dzieci i młodzieży staje się zjawiskiem coraz szerszym i ma wiele przyczyn. Obok szybkiego tempa życia i trudności w relacjach rodzinnych wymienia się także wzrost presji akademickiej, nadmierne korzystanie z mediów cyfrowych, niedostateczne wsparcie emocjonalne, zarówno w domu, jak i w szkole, oraz skutki izolacji w czasie pandemii.

Poważny epizod depresyjny bardzo rzadko występuje we wczesnym dzieciństwie, a jego ryzyko wzrasta po 12 roku życia. Wiele osób chorujących na depresję ma za sobą pierwsze doświadczenie z chorobą już w okresie młodzieńczym lub we wczesnej dorosłości. Im szybciej choroba zostanie rozpoznana u dziecka, tym większe są szanse na efektywne leczenie i zminimalizowanie poważnych skutków depresji w dalszym życiu. Jak rozpoznać depresję u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym? Jak reagować na charakterystyczne objawy i jak wygląda leczenia?

FAKTY NA TEMAT DEPRESJI U DZIECI I MŁODZIEŻY

Problem zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce rośnie z każdym rokiem. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2022 roku ze świadczeń opieki psychiatrycznej skorzystało 244 tyś. dzieci i młodzieży, co stanowi dwukrotny wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim ( 121 tyś. w 2021 roku). Może to świadczyć zarówno o rzeczywistym wzroście problemów psychicznych w tej grupie, jak i o zmianie świadomości społecznej oraz poprawie w dostępności usług psychiatrycznych, w tym rozwoju centrów zdrowia psychicznego.

Niemniej jednak skala problemu jest duża i powinna skłonić rodziców oraz opiekunów do zwracania uwagi na niepokojące sygnały, takie jak zmiany w zachowaniu dziecka, izolacja społeczna, utrzymujący się smutek, drażliwość, trudności w koncentracji, pogorszenie wyników w nauce, zmiana nawyków żywieniowych czy wzrost agresji. Wczesne rozpoznanie objawów może przyczynić się do szybszego uzyskania pomocy i poprawy stanu psychicznego dziecka.

Według szacunków depresja może dotyczyć 1 % dzieci w grupie wiekowej 2- 3 lata, 2 % w przedziale 6-13 lat oraz nawet do 20 % nastolatków. Bardzo często rozwojowi depresji w dzieciństwie i okresie młodzieńczym towarzyszą zaburzenia współistniejące – nawet do 70 % dzieci z depresją równocześnie ma zaburzenia lękowe.

JAK ROZPOZNAĆ DEPRESJĘ U DZIECKA ?

Podobnie jak w przypadku osób dorosłych należy mieć na uwadze, że depresja nie jest zwykłym smutkiem czy obniżeniem nastroju będącym normalną reakcją na różne bodźce, sytuacje czy większe wydarzenia w życiu.

Należy to umiejętnie odróżnić – na przykład, jeśli dziecko jest przez jakiś czas smutne lub wycofane w reakcji na swoje niepowodzenie, nie musi to wcale oznaczać, że zaczęło cierpieć na depresję. Należy pamiętać o tym, że dziecko ma inną skalę wartościowania i mniejsze doświadczenie niż osoba dorosła. Sytuacja, która nam wydaje się błaha, dla dziecka może oznaczać się bardzo trudna. Jego reakcja jest naturalna i adekwatna do poziomu jego rozwoju.

Niezwykle ważne jest, aby rodzice traktowali przeżycia dziecka z należytą uwaga, okazując mu wsparcie i empatię. Powinniśmy pokazać dziecku, że rozumiemy jego emocje i jesteśmy zawsze obok- kiedy będzie nas potrzebować. Aktywne słuchanie, przyjmowanie uczuć dziecka bez oceny i wspólne poszukiwanie rozwiązań to kluczowe elementy budowania zdrowej relacji i wzmacniania jego odporności psychicznej.

Przeżywanie trudnych emocji, takich jak smutek, żal czy złość, jest naturalnym etapem w rozwoju dziecka – nie należy tych emocji tłumić czy starać się za wszelką cenę do nich nie dopuścić. Trzeba uczyć dziecko, jak sobie z nimi radzić i przez nie przechodzić, rozmawiać z nim i pozwolić dzielić się jego subiektywnymi odczuciami, jednocześnie cały czas zapewniając go o swoim wsparciu.

Problem pojawia się dopiero, kiedy dziecko zaczyna odczuwać emocje niepowiązane z daną sytuacją lub nieadekwatne do niej, jego zachowanie się zmienia i trudno znaleźć tego przyczyny.

Depresja u dzieci może objawiać się nieco inaczej w zależności od wieku, jednak istnieją pewne cechy wspólne łączące depresję młodzieńczą w każdej grupie wiekowej ( odczucie deficytu emocjonalnego, skłonność do zachowań konformistycznych, czują się bezwartościowe, towarzyszy im lęk, stają się wrażliwe na punkcie swojej samooceny).

OBJAWY DEPRESJI U DZIECKA

• Częsty smutek bez wyraźnego powodu
• Niechęć do zabaw i aktywności, które wcześniej cieszyły dziecko
• Płaczliwość i łatwe wpadanie w złość
• Zdecydowane preferowanie zabawy w samotności lub z dorosłymi, unikanie kontaktu z innymi dziećmi
• Wymaganie stałej uwagi ze strony opiekunów
• Spadek energii, szybkie męczenie się
• Objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha, głowy czy zaburzenia snu

OBJAWY DEPRESJI U NASTOLATKA

• Obniżona aktywność, brak energii
• Zaniechanie kontaktów społecznych, izolowanie się od rówieśników
• Częste objawy somatyczne: bóle głowy, bóle brzucha
• Zaburzenia koncentracji i uwagi
• Uczucie pustki, chroniczny smutek, poczucie winy, drażliwość
• Zachowania agresywne, wchodzenie w konflikty ( także z prawem)
• Podejmowanie ryzykownych zachowań ( np. alkohol, narkotyki, seks)
• Manifestowanie poczucia braku sensu w życiu, zainteresowanie śmiercią

NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA wskazuje na 4 kroki reagowania, określając je jako cztery „ZETKI” :

1. ZAUWAŻ – nie przechodź obojętnie wobec alarmujących objawów
2. ZAPYTAJ – nawiąż rozmowę z dzieckiem, wykaż zainteresowanie jego przeżyciami i odczuciami
3. ZAAKCEPTUJ – to bardzo ważne! Pamiętaj, żeby przyjąć subiektywne odczucia dziecka takimi, jakie dla niego są. Nie przekonuj, że jest inaczej, nie wchodz w polemikę, wysuwając kontrargumenty. Dziecko ma prawo widzieć sytuację inaczej niż Ty i ma prawo do własnych odczuć. W ten sposób pokażesz mu, że jesteście „po tej samej stronie” i może Ci zaufać.
4. ZAREAGUJ – zgłoś się o pomoc do odpowiedniej instytucji lub lekarza specjalisty