Komunikacja odgrywa w naszym życiu niezwykle istotną rolę, pozwala nam nie tylko na przekazywanie informacji, ale i naszych uczuć, pragnień, pomaga nam osiągnąć nasze cele, daje nam możliwość wywierania wpływu na otoczenie. Jest niezbędna, abyśmy mogli sprawnie wywiązywać się z obowiązków rodzinnych, społecznych i zawodowych. Zazwyczaj doceniamy jej rolę w momentach, gdy ktoś w naszym otoczeniu traci możliwość porozumiewania się , a dzieje się tak np. a efekcie wystąpienia afazji.
Afazja to utrata lub częściowe upośledzenie możliwości nadawania i rozumienia mowy przez osobę, która wcześniej sprawnie komunikowała się językowo, a zatem nabyła tzw. kompetencje i sprawności językowe. Jej przyczyną jest uszkodzenie struktur mózgowych, które odpowiadają za wiedzę językową, w tym odbiór i przetwarzanie informacji słownych. Cechą charakterystyczną wszystkich afazji są trudności w aktualizacji nazw, czyli anomia. Poszczególne typy afazji odróżnia się na podstawie lokalizacji uszkodzenia i pozostałych objawów, wśród których wymienić można np. zaburzenia rozumienia, upośledzenie możliwości nadawania mowy, zaburzenia powtarzania, zaburzenia innych czynności językowych tj. czytania ( aleksja), pisania ( agrafia) i liczenia ( akalkulia).
TYPY AFAZJI
Afazja nie ma charakteru jednolitego i to zarówno pod względem objawów jak i głębokości. Jest ona przedmiotem zainteresowania wielu specjalistów m. in. medyków i lingwistów, dlatego mamy tyle wiele propozycji jej klasyfikacji. W praktyce najczęściej posługujemy się uproszczonym podziałem uwzględniającym dość ogólne cechy zaburzeń mowy typowych dla uszkodzeń przedniej i tylnej części mózgu.
AFAZJA MOTORYCZNA
Nazywana także ruchową, ekspresyjną, niepłynną lub afazją Broki, powstaje na skutek uszkodzenia ruchowego ośrodka mowy. Jej cechą jest względnie dobrze zachowane rozumienie, ale upośledzona lub wręcz zniesiona możliwość adekwatnej ekspresji mowy, to znaczy, że osoba chora wie co chce powiedzieć, ale zaburzone programy ruchowe mowy uniemożliwiają jej w większym lub mniejszym zakresie budowanie prawidłowych, płynnych wypowiedzi. Słowa często są zniekształcane, zastępowane zlepkami głosek bardziej lub mniej zbliżonymi do poszukiwanego wyrazu, np. zamiast „łyżka” osoba chora powie: „kałyk”, w strukturze zdania pojawiają się tzw. agramatyzmy, czyli różnego rodzaju błędy gramatyczne i składniowe, obserwuje się również perseweracje, czyli powtórzenia wypowiedzianych już słów, sylab czy głosek.
AFAZJA SENSORYCZNA
Nazywana też afazją czuciową, słuchową, bądź afazją Wernickego, wiąże się z uszkodzeniem płata skroniowego w okolicy Wernickego. Podstawowy deficyt w tym typie afazji wynika z zaburzeń percepcji słuchowej, czego częstym efektem są różne nasilone zaburzenia możliwości rozumienia mowy. Dysfunkcje kontroli słuchowej przekładają się także na możliwość wypowiadania przez chorego słów, które będą przybierały formę parafazji słownych, czyli osoba chora będzie zastępowała właściwe słowa innymi o różnym stopniu adekwatności semantycznej i brzmieniowej. I tak mogą pojawiać się wyrazy, które w odbiorze słuchacza są zupełnie niepasujące do sytuacji, choć ich brzmienie będzie prawidłowe np. zamiast długopis, osoba chora powie – torebka; bądź wyrazy w jakimś stopniu zbliżone semantycznie do poszukiwanego np. zamiast pies, chory powie buda; mogą pojawiać się również neologizmy lub wyrazy zbliżone brzmieniowo. W tym typie afazji chorzy mają tendencję do wielomówności, w przeciwieństwie do afazji motorycznej.
AFAZJA MIESZANA
Afazja mieszana, to tak jak sugeruje nazwa wiąże się ona z występowaniem objawów czuciowych i ruchowych, tzn. osoba chora ma trudności w zakresie zarówno rozumienia jak i nadawania mowy.
AFAZJA NOMINACYJNA
Zwana również afazją amnestyczną lub nominalną, charakteryzuje się trudnościami w nazywaniu, czyli niemożności przywołania adekwatnej nazwy.
AFAZJA CAŁKOWITA
Inaczej nazywana afazją globalną, głęboką czy też totalną, to najcięższa postać afazji, najtrudniejsza w procesie rehabilitacji. Chory, który jej doświadcza ma zniesioną całkowicie możliwość komunikowania się werbalnego i niewerbalnego.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA AFAZJI
Najczęstszą przyczyną powstawania afazji są udary mózgu. W ostatniej dekadzie diagnozuje się je u coraz młodszych osób. Statystyki wskazują, że jest to dominująca przyczyna niepełnosprawności i wykluczenia społecznego, a tym samym druzgocącego pogorszenia jakości życia osób między czterdziestym, a pięćdziesiątym rokiem życia.
Afazja może być także konsekwencją uszkodzenia struktur mózgowia w efekcie wystąpienia guza, urazów czaszkowo- mózgowych ( powstałych np. podczas wypadków komunikacyjnych, czy wypadków w pracy), stanów zapalnych organizmu, zatruć toksycznych, a także chorób neurozwyrodnieniowych.
Afazja dotyczy nie tylko zaburzeń języka. Mogą jej towarzyszyć również deficyty neurologiczne jak np. apraksja ( zaburzenie planowania i wykonywania dowolnych ruchów), agnozja (zaburzenie rozpoznawania bodźców), amnezja czy zaburzenia innych czynności poznawczych takich jak myślenie, orientacja w czasie i przestrzeni, czy nawet dysfunkcje ruchowe i manualne powodowane np. porażeniem albo niedowładem kończyn, dyzartria i dysfagia. Możliwe są również zmiany w sferze emocjonalnej.
GDZIE SZUKAĆ POMOCY ?
Osoba, u której zdiagnozowano uszkodzenie struktur mózgowia niezależnie od przyczyny, powinna trafić na oddział neurologiczny bądź neurochirurgiczny. Osoby poudarowe najczęściej trafiają na pododdział udarowy. W tych placówkach osoby chore mają zagwarantowaną pomoc specjalistyczną, w tym terapię neurologopedyczną. Po wyjściu ze szpitala osoba chora może kontynuować leczenie w poradni neurologopedycznej bądź w ośrodku rehabilitacji stacjonarnej lub dziennej. Pewną opcją są także turnusy rehabilitacyjne.
Celem terapii neurologopedycznej afazji jest przywrócenie pełnych lub częściowych zdolności językowych pacjenta, tak by mógł uczestniczyć w życiu rodzinnym, społecznym i zawodowym tak jak przed zachorowaniem. W przypadku niemożności odbudowy pełnych sprawności językowych terapia jest ukierunkowana na zapewnienie możliwości komunikowania się z otoczeniem w możliwie najskuteczniejszy sposób także przy użyciu komunikacji alternatywnej.
Skuteczność terapii neurologopedycznej afazji jest uzależniona od wielu czynników, m.in. od głębokości afazji ( im cięższa postać afazji tym proces terapeutyczny jest dłuższy i możliwość pełnego powrotu do zdrowia jest mniejsza), lokalizacji uszkodzenia (czy udar miał miejsce w tzw. obszarze strategicznym dla mowy). W terapii neurologopedycznej afazji bardzo istotną rolę odgrywa również intensywność terapii.
JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ Z OSOBĄ CHORĄ NA AFAZJĘ ?
Sposób komunikacji z osobą chorą na afazję należy dostosować do etapu jego zdrowienia i ogólnego stanu zdrowia. Choremu należy zapewnić komfortowe warunki do komunikacji, w tym ciszę i możliwość skupienia się. Komunikaty kierowane do osoby chorej na afazję powinny być jasne, wyraźne i krótkie; dłuższe wypowiedzi należy dzielić na krótsze zdania, upewniać się czy osoba chora odebrała komunikat. Należy mówić wyraźnie, w normalnym tempie, normalnym albo ściszonym głosem. Nie należy mówić do chorego jak do dziecka, ani też w żadnym aspekcie infantylizować chorego. W razie potrzeby należy stosować komunikację alternatywną.
Chory może potrzebować więcej czasu, aby powiedzieć co chce, dlatego ważne jest, by podczas rozmowy nie pospieszać go. Podczas dialogu należy skupić uwagę na osobie chorej, obserwować jej mimikę, gesty i adekwatnie na nie reagować. Jeżeli to możliwe warto angażować osobę z afazją w codzienną rozmowę.
Afazja dokonuje spustoszenia w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym zarówno osoby, która jej doświadcza jak i członków jej najbliższego otoczenia. Dlatego mogą pojawiać się problemy emocjonalne zarówno chorych, jak i osób z ich otoczenia, wyrażające się lękiem, agresją czy stanami depresyjnymi. Najważniejsze jest wsparcie i zrozumienie chorego. Osoby chorujące na afazję mogą mieć trudności z informowaniem o swoich nawet najbardziej podstawowych potrzebach. Bardzo często nie będą rozumieli również sytuacji, w której się znaleźli, czasem nawet najprostsze czynności będą dla nich wielkim wyzwaniem.
