Oczyszczanie nosa i zatok

Nos nie tylko umożliwia nam oddychanie i jest narządem węchu, ale też stanowi barierę chroniącą organizm przez różnymi patogenami.

Najpowszechniejszą dolegliwością w zbliżającym się okresie jesienno- zimowym jest oczywiście katar i zapalenie zatok. Dolegliwości te bardzo często powodują problemy z oddychaniem, przekrwieniem śluzówki nosa, podrażnieniem i wysuszeniem błony śluzowej nosa.

Oprócz stosowania leków zarówno doustnych jak i donosowych, warto również wspomóc kurację preparatami do oczyszczania nosa i zatok, dających niewątpliwie natychmiastową ulgę.

Metodą oczyszczania górnych dróg oddechowych, która bywa stosowana zarówno w drobnych, jak i przewlekłych infekcjach, jest płukanie nosa i zatok. A że przed nami długi, trwający zwykle od jesieni do wiosny, sezon infekcji, dowiedzmy się, jak wykonywać takie zabiegi aby były bezpieczne i skuteczne.

Asortyment preparatów służących do płukania, nawilżania, oczyszczania nosa i zatok jest bardzo szeroki – półki apteczne są zastawione dziesiątkami produktów pod różnymi nazwami, postaciami i formami. W rzeczywistości jednak skład ich wszystkich sprowadza się do jednej substancji – chlorku soku.

Połączenie chlorku sodu jest zaskakująco prozaiczne, albowiem chlorek sodu to w wielkim skrócie – sól kuchenna. I to żadna specjalna sól, tylko ta, której codziennie używamy do przyprawiania potraw. Rozpuszczona w odpowiedniej ilości wody jest wykorzystywana w dziesiątkach preparatów zalecanych do płukania nosa i zatok, pod nazwą soli fizjologicznej ( lub wody morskiej). Przy odrobinie precyzji można wręcz w domowych warunkach odtworzyć skład wspomnianych preparatów. Ważne bowiem jest uzyskanie odpowiedniego stężenia takiej soli.

Znaczenie ma stężenie

Roztwory chlorku sodu, w zależności od ich stężenia mają różne zastosowania. Klasyczna sól fizjologiczna jest roztworem izotonicznym. Jej stężenie jest identyczne jak płynów fizjologicznych ( np. płynu wewnątrzkomórkowego) i wynosi dokładnie 0,9 % ( 9 gramów soli w 1000 g roztworu). Zdecydowana większość preparatów do płukania nosa to właśnie płyny izotoniczne. Te dla dzieci są dostępne najczęściej w postaci aerozoli z wygodną końcówką ułatwiającą aplikację do nosa. Często lekarze zalecają też wykonanie dzieciom inhalacji z soli fizjologicznej. W aptekach można kupić w formie ampułek ( 5 lub 10 ml), a inhalację przeprowadza się przy użyciu nebulizatorów ( urządzenie elektryczne tłoczące powietrze do pojemnika z solą, które tworzy delikatną mgiełkę do wdychania).

Roztwory dla dorosłych często występują w formie „zrób to sam” – saszetek z proszkiem, który należy rozpuścić w odpowiedniej ilości przegotowanej wody. Tak przygotowany roztwór wlewa się do nosa jedną dziurką, tak aby wypłynął drugą.

Są też roztwory hipertoniczne, których stężenie jest większe niż płynów ustrojowych. Innymi słowy, w takich roztworach jest więcej soli niż wspomniane 0,9 % ( na ogół jest to 5 -10 %). Zaleca się ich stosowanie u dorosłych, aczkolwiek na rynku jest już dostępny preparat hipertoniczny dla dzieci po szóstym miesiącu życia. W aptekach pojawiają się w postaci aerozolu i saszetek ( wersje dla dorosłych) oraz ampułek do nebulizacji ( wersja dla dzieci).

Zupełnie inne zastosowanie- nie do płukania nosa i zatok – mają płyny hipotoniczne. Ich stężenie jest niższe od izotonicznych ( mniej soli w roztworze). Można je spotkać w kroplach nawilżających do oczu. Roztwory hipotoniczne są stosowane w celu silnego nawodnienia i nawilżenia komórek oka. Zaleca się je szczególnie przy silnym wysuszeniu lub zdiagnozowanym zespole suchego oka.

Jaki roztwór na co ?

Roztwory chlorku sodu należy dobierać, biorąc pod uwagę ich stężenia, które zależą od danego przypadku i określonych dolegliwości. Do płukania nosa i zatok nadają się płyny izotoniczne oraz hipertoniczne. Pytanie, kiedy można stosować jeden, a kiedy drugi?

Roztwory Izotoniczne

Idealnie się nadają do przepłukiwania nosa i zatok w sytuacji, gdy nagromadzone są w nich wydzieliny blokujące górne drogi oddechowe. Pozwalają też na oczyszczanie śluzówki z wszelkich zanieczyszczeń ( np. alergenów). Nie wpływają na nawilżenie, napęcznienie i obrzęk śluzówki wyściełającej wnętrze nosa oraz zatok.

Sprawdzają się w profilaktyce i higienie. Wskazane jest ich stosowanie np. przez osoby, które przyjmują leki donosowe lun inhalacje. W przypadku tych pierwszych, dobrze jest najpierw przepłukać nos solą fizjologiczną – oczyścić go- a dopiero później zastosować lek ( tym sposobem ma większą szansę na zadziałanie). Natomiast w przypadku stosowania inhalacji ( szczególnie leków sterydowych u dzieci przez maskę), przepłukanie nosa solą fizjologiczną po zabiegu pozwala utrzymać odpowiednią higienę śluzówki. Pomaga to zapobiec wystąpieniu działań ubocznych stosowania np. sterydów ( owrzodzenia, polipy, krwawienia). Sól fizjologiczna znajduje też zastosowanie profilaktyczne u osób cierpiących na alergię. Przepłukiwanie raz dziennie nosa umożliwia pozbycie się ze śluzówki wszelkich alergenów ( kurz, pyłki) i zmniejszenie nasilenia objawów alergii.

Sól fizjologiczna ( czyli płyn izotoniczny) jest też idealna do rozrzedzania wydzielin, które gromadzą się w górnych drogach oddechowych. Jest to szczególnie przydatne podczas infekcji, której towarzyszy gęsta wydzielina z nosa. Stosowanie soli fizjologicznej ułatwia spływanie i wydmuchiwanie lub „wyssanie” z zatok wydzielin. Dlatego właśnie u małych dzieci, które nie są w stanie samodzielnie jeszcze wydmuchać nosa , przez zastosowaniem aspiratora ( urządzenie do odsysania wydzielin z nosa) dobrze jest najpierw „psiknąć” do noska solą fizjologiczną ( lub popularną wodą morską).

Roztwory Hipertoniczne

Największą skuteczność mają w przypadku obrzęków śluzówki nosa i zatok. Umożliwiają zmniejszenie tego obrzęku, udrożnienie nosa i pozbycie się zalegających w nim wydzielin. W rezultacie płyny hipertoniczne są zalecane przede wszystkim w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych – nieżytu błony nosa lub zapalenia zatok, z towarzyszącym obrzękiem błony śluzowej nosa i upośledzeniem drożności nosa.

Roztwory hipertoniczne stanowią też bezpieczną alternatywę dla wszelkich kropli do nosa obkurczających śluzówkę nosa ( ksylometazolina, oksymetazolina, nafazolina), które nie tylko je przesuszają, ale też nadużywane mogą prowadzić do uzależnień. Płyny hipertoniczne nie uzależniają, aczkolwiek nadużywanie ( zbyt częste i zbyt długie używanie) mogą drażnić błonę śluzową, prowadząc do krwawień i jej przesuszenia. Zdarza się to jednak dość rzadko. W rzeczywistości płyny hipertoniczne znajdują też zastosowanie w leczeniu uzależnienia wspomnianymi substancjami, występującymi w kroplach lub aerozolach do nosa. Pozwalają one bowiem stopniowo zastępować leki roztworem soli i ostatecznie je odstawić.

Roztwory hipotoniczne i hipertoniczne różni stężenie w nich chlorku sodu, co wpływa na ich sposób działania. Te drugie nie są obojętne na śluzówkę nosa i zatok. Przez to, że mają wyższe stężenie od płynów fizjologicznych, zmniejszają ilość wody w komórkach śluzówki. W rezultacie te komórki kurczą się, a wydostająca się z nich woda rozrzedza wydzieliny zalegające w górnych drogach oddechowych.

JAK PRAWIDŁOWO PŁUKAĆ ?

Są różne sposoby płukania nosa i zatok oraz różne formy płynów do tego służących.

Najpopularniejszą ich postacią są różnego rodzaju spraye ( aerozole) – zasilane sprężonym powietrzem lub ręcznymi pompkami. Są proste i szybkie w użyciu – szczególnie kiedy trzeba taki preparat zaaplikować małemu i wiercącemu się dziecku. Są również bezpieczne, a ilość podanego roztworu jest na ogół niewielka. W rezultacie istnieją produkty w tej postaci, które można stosować już u niemowląt.
Innym sposobem płukania nosa i zatok ( oraz nawilżanie śluzówki i rozrzedzania wydzielin) jest nebulizacja. Odpowiednie urządzenia ( np. inhalatory tłokowe lub membranowe) pozwalają na swobodne oddychanie delikatną mgiełką utworzoną z roztworu soli. W tej formie można stosować zarówno płyny izotoniczne, jak i hipertoniczne ( zarówno u dzieci jak i u dorosłych). Inhalacje umożliwiają także rozrzedzanie wydzielin gromadzących się w dolnych drogach oddechowych ( płuca, oskrzela), co ułatwia jej odkrztuszanie.
Kolejna forma płukania nosa i zatok to irygacja. Polega na napełnieniu roztworem soli fizjologicznej niewielkiej butelki z „dziubkiem”, a następnie stopniowym wlewaniu jej zawartości do jednej z dziurek od nosa. Taka irygacja pozwala na przepłukanie nosa i zatok, a płyn wypływa drugą dziurką. U dorosłych zaleca się użycie około 240 ml roztworu soli fizjologicznej. W przypadku dzieci – 120 ml. Ten sposób płukania nosa budzi najwięcej kontrowersji ze względu na swój drastyczny charakter. Irygacje nie są też wskazane u każdego. Nie powinny ich stosować np. osoby z urazami twarzy, a także w stanach utrudniających prawidłowe wykonanie płukania ( np. silne drżenia). Irygacja wymaga bowiem sprawności.

W trakcie płukania powinno się oddychać przez usta, nie przez nos. Roztwór, który przedostanie się do jamy ustnej, należy wypluć. Z tego względu nie zaleca się też irygacji u małych dzieci, poniżej czwartego roku życia. Tak małe dziecko może bowiem wystraszyć się całej procedury i przypadkowo zakrztusić roztworem soli fizjologicznej. Irygacje mogą wiązać się też z określonymi objawami niepożądanymi. Sporadycznie obserwuje się krwawienia z nosa, uczucie dyskomfortu, uczucie zatkania uszu.

CZY TO DZIAŁA ?

Na razie nie ma wiarygodnych badań wskazujących na skuteczność konkretnych sposobów płukania nosa i zatok na profilaktykę i leczenie np. zapalenia zatok. Ale trudno też doszukiwać się w takim postępowaniu działań niekorzystnych dla zdrowia.

Płukanie nosa i zatok ma dużą rzeszę zwolenników – także wśród lekarzy, którzy często polecają pacjentom oczyszczanie dróg oddechowych solą fizjologiczną. Naprzeciw oczekiwaniom rynku wychodzą również producenci, którzy oferują specjalne butelki, irygatory i czajniczki ułatwiające proces płukania. Warto mieć w pamięci, że zwiększone zainteresowanie różnymi sposobami zastosowania soli fizjologicznej, może być też napędzane działaniami marketingowymi producentów tego typu preparatów. Wydaje się jednak, że jest to trend o korzystnym wpływie na zdrowie i leczenie chorób górnych dróg oddechowych.