Osteoporoza (zrzeszotowienie kości) jest ogólnoustrojową chorobą metaboliczną kości charakteryzującą się obniżeniem masy tkanki kostnej oraz zaburzeniem jej architektury z następczym wzrostem podatności na złamania. Początkowo mamy do czynienia z tzw. osteopenią – niewielką utratą masy kostnej; stopniowo dochodzi do dalszego zmniejszania gęstości kości; procesy rozkładu kości zaczynają górować nad procesami ich budowy.
Do pewnego stopnia ubytek ten u ludzi dorosłych jest zjawiskiem fizjologicznym, ponieważ po osiągnięciu ( około 30 roku życia) tzw. szczytowej masy kostnej, procesy resorpcji ( utraty kości) zaczynają przeważać nad procesami syntezy ( odbudowywania tkanki kostnej). Mówiąc najprościej, osteoporoza to choroba, która dotyczy kości, powoduje ich osłabienie i sprawia, że mogą ulec złamaniu dużo łatwiej niż u osoby zdrowej. Osteoporoza staje się chorobą coraz bardziej rozpowszechnioną. Epidemiolodzy szacują, iż wśród kobiet 50- letnich osteoporoza występuje w 16- 18 %.
Zgodnie z kryteriami rozpoznawania schorzenia przyjętymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), nawet 30 % kobiet po menopauzie można zakwalifikować do grupy osteoporozy. W związku ze starzeniem się społeczeństwa rośnie liczba osób z osteoporozą i jej powikłaniami.
OSTEOPOROZĘ MOŻNA PODZIELIĆ NA :
- PIERWOTNA
TYP I :osteoporoza pomenopauzalna, rozwija się u kobiet po menopauzie:
– pojawia się w wieku 50- 70 lat
– spowodowana jest niedoborem hormonów, głównie estrogenu
– ubytek kości postępuje szybko, a ich gęstość gwałtownie spada
– jest związana przede wszystkim z kręgosłupem i nadgarstkami
– dotyka również żuchwy, powodując wypadanie zębów
TYP II: osteoporoza starcza, rozwija się u osób starszych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn
– pojawia się po 70 roku życia
– spowodowana jest narastaniem zmian związanych z wiekiem
– ubytek kości nie postępuje tak szybko jak w osteoporozie pomenopauzalnej, a ich gęstość nie jest dużo mniejsza
– jest związana przede wszystkim z kręgami, miednicą, stawem biodrowym i stawem barkowym
- WTÓRNĄ
TYP I : związana z przyjmowaniem leków
– może się pojawić w każdym wieku
– spowodowana jest przyjmowaniem niektórych leków i środków farmaceutycznych np. sterydów
– jest związana przede wszystkim z kręgami, kośćmi długimi i stawem biodrowym
TYP II : osteoporoza powstała w wyniku innej choroby np.:
– nadczynność tarczycy
– choroba Pageta
– stwardnienie rozsiane
– reumatoidalne zapalenie stawów
– choroby nerek
– cukrzyca insulinozależna
– hemofilia, białaczka
– choroby wątroby
– anemia
– POChP, rak płuc
– choroba Parkinsona
– niektóre choroby genetyczne
OBJAWY
Pierwszymi oznakami choroby są jej powikłania w postaci złamań, głównie:
- Kompresyjne złamania kręgów ( „zgniecenie” kręgu pod naporem ciężaru kręgów znajdujących się nad nim)
- Złamanie dalszej nasady kości promieniowej ( koniec przy nadgarstku)
- Złamania kości udowej, głównie szyjki kości udowej
ODCZUWALNE OBJAWY ( pojawiają się, gdy choroba jest już w pełni rozwinięta):
- Bóle stawowe i kostne, szczególnie w okolicy pleców i kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym oraz w okolicy bioder
- Skrzywienie sylwetki ciała ( z tendencją pochylania do przodu)
- Obniżenie wzrostu
- Pojawienie się złamań nawet przy niewielkich urazach ( np. podczas przewrócenia się)
- Bóle nasilające się w ciągu dnia, a ustępujące w nocy
- Bóle promieniujące od kończyn górnych lub dolnych
CZYNNIKI RYZYKA
- Wiek powyżej 50 roku życia
- Płeć żeńska
- Występowanie osteoporozy w rodzinie ( czynniki genetyczne); czynniki genetyczne mają wpływ na szczytową masę kostną, ale nie są podstawowymi czynnikami ryzyka w osteoporozie
- Rasa biała, jasna karnacja ( osteoporoza występuje najczęściej w Europie Północnej, Ameryce Północnej, Azji oraz Europie Południowej, a najrzadziej w Afryce)
- Bycie bliźniakiem ( ponieważ mają niższą masę kostną)
- Niedobór laktazy lub inna przyczyna nietolerancji produktów mlecznych
- Drobna budowa ciała i mała masa ciała
- Stan pomenopauzalny ( także w wyniku usunięcia jajników)
- Nierodzenie dzieci
- Niedobór hormonów płciowych, u kobiet przede wszystkim estrogenu, który może być wywołany np. : anoreksją, wyczynowym sportem, chorobami wątroby, chorobami jelit, chorobami układu rozrodczego
- Nieregularne miesiączki lub ich brak
- Zażywanie pigułek antykoncepcyjnych
- Wycięcie macicy
- Operacja prostaty lub jąder
- U kobiet – wczesne pojawienie się menopauzy ( przed 45 rokiem życia)
- U mężczyzn – obniżony poziom testosteronu
- Mała aktywność fizyczna, siedzący tryb życia, słabo rozwinięte mięśnie ( mięśnie utrzymują prawidłowe działanie układu kostnego)
- Niska zawartość wapnia w diecie
- Niska lub zbyt wysoka zawartość fosforu w diecie
- Niedobór lub nadmiar białka , dieta uboga w białko pochodzące z produktów mlecznych, a bogata w białko zwierzęce
- Niska zawartość witaminy D w diecie lub brak odpowiedniej ekspozycji skóry na słońce
- Zwiększone przyjmowanie pokarmów słonych
- Palenie papierosów, nadmierne picie kawy, nadmierne spożywanie alkoholu
- Zażywanie glikokortykosteroidów, które znacznie obniżają poziom wapnia w organizmie człowieka
- Radioterapia i chemioterapia
- Częste złamania; przede wszystkim kości promieniowej nadgarstka i kręgów kręgosłupa
PRZYCZYNY
Masa tkanki kostnej rośnie od początku życia, aby około 30 – 35 roku życia osiągnąć swoje maksimum, czyli tzw. szczytową masę kostną. Po tym okresie następuje jej stopniowy spadek. Kobiety osiągają mniejszą niż mężczyźni szczytową masę kostną. Do okresu menopauzy są chronione przed rozwojem osteoporozy przez wysokie stężenie estrogenów. Po menopauzie dochodzi do nagłej, szybszej niż u mężczyzn, utraty tkanki kostnej, z tego powodu osteoporoza pojawia się u kobiet szybciej. W osteoporozie dochodzi do znacznego zachwiania równowagi między tworzeniem a resorpcją tkanki kostnej. Struktura kości staje się mniej zbita.
DIAGNOSTYKA
Dawniej osteoporozę diagnozowało się przede wszystkim na podstawie wywiadu z pacjentem, opisu objawów oraz zdjęć rentgenowskich. Obecnie używa się densytometru, czyli aparatu do pomiaru gęstości kości.
Pomiar gęstości mineralnej kości metodą densytometrii (DEXA) musi być wykonany w odcinku lędźwiowym kręgosłupa lub górnej części nasady kości udowej ( badanie nasady dalszej kości promieniowej nie jest wiarygodne). Badanie jest bezbolesne, trwa około kilkunastu minut i wykonywane jest w pozycji leżącej. Nie ma potrzeby rozbierania się do jego wykonania.
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE
Dieta musi być bogata w następujące składniki:
- Wapń i witamina D ( witamina D zwiększa wchłanialność wapnia), kobiety w okresie menopauzy powinny przyjmować 1200- 1500 mg wapnia dziennie.
1.źródła wapnia:
– nabiał ( przede wszystkim jogurty, sery białe i żółte, mleko, jaja)
– sezam
– pieczywo, mąki
– ryby
– warzywa liściaste
2. źródła witaminy D:
– nabiał ( przede wszystkim mleko, masło, sery)
– żółtko jaja kurzego
– tłuste ryby
– tran
– wątroba
- Fluor, jego dzienne zapotrzebowanie wynosi 1,5- 4 mg
Źródła fluoru:
– woda pitna
– żelatyna
- Magnez, jego dzienne zapotrzebowanie wynosi 250- 350 mg
Źródła magnezu:
– banany, morele, brzoskwinie
– otręby pszenne, orzechy, ziarna zbóż
– fasola, groch
– tofu
– kiełki zbóż
– kasza gryczana
– pieczone ziemniaki
– mleko, jogurty, kakao
– czekolada
– zielone warzywa liściaste
- Soja, stymuluje przemianę wapnia w organizmie
- Oleje oraz ryby zawierające kwasy tłuszczowe Omega- 3
Źródła kwasów tłuszczowych Omega- 3:
– tuńczyk
– makrela
– łosoś
– śledź
– dorsz
– halibut
– pstrąg
– flądra
– skorupiaki
– olej sojowy, olej z orzechów włoskich
– migdały
- Witamina K, jest potrzebna do produkcji osteokalcyny transportującej wapń do kości
Źródła witaminy K:
– jogurty
– kapusta, szpinak, sałata, kalafior, kalarepa
– pomidor
– brukselka
– wątroba
– mięso
– truskawki
– zielona herbata
- Witamina C – wspomaga produkcję kolagenu, substancji międzykomórkowej kości
Źródła witaminy C:
– papryka
– pomidor
– koper, kapusta
– ziemniaki
– natka pietruszki
– dzika róża, jagody, kiwi
– pomarańcze, mandarynki, grapefruity
– agrest, porzeczki
– truskawki, maliny
– jabłka
- Białko pochodzenia roślinnego:
– orzechy
– nasiona prosa
– nasiona owsa
– fasola
– soczewica
- Mleko sojowe
- Figi – zawierają wapń i fosfor
- Ciecierzyca – zawiera dużo fitoestrogenów
- Bor – zwiększa wchłanianie wapnia
Źródła boru:
– winogrona
– jabłka
– gruszki
– daktyle, rodzynki
– migdały, orzechy ziemne
– miód
ZIOŁOLECZNICTWO
Istnieje wiele ziół, które można wykorzystywać w profilaktyce i leczeniu osteoporozy. Nie mają one działań niepożądanych oraz skutków ubocznych. Picie naparów i mieszanek ziołowych zaleca się zarówno osobom znajdującym się w grupie ryzyka ( przede wszystkim kobietom w wieku okołomenopauzalnym), jak i osobom już cierpiącym na zrzeszotowienie kości.
W leczeniu i profilaktyce stosuje się napary z ziół:
– skrzyp polny
– pokrzywa
– rdest ptasi
– mniszek lekarski
– wiąz czerwony
– rzepik pospolity
– wiesiołek
– lucerna
– szałwia
– ogórecznik
ZALECENIA OGÓLNE:
- NALEŻY:
– stosować odpowiednią, zrównoważoną dietę, zawierającą właściwe dla wieku dawki wapnia oraz witaminy D
– pić dużo wody ( zawiera fluor)
– stosować odpowiednią dla wieku i możliwości aktywność fizyczną, np. codzienne spacery, jazda na rowerze, gimnastyka, jogging
– przebywać z odsłoniętą skórą na słońcu przez kilkanaście minut, kilka razy w tygodniu ( witamina D)
– wystrzegać się upadków
- NIE NALEŻY:
– bagatelizować objawów
– zbyt intensywnie się odchudzać
– prowadzić siedzącego trybu życia
– palić papierosów, nadużywać alkoholu
– pić kawy w nadmiernych ilościach
– jeść zbyt wielu słonych potraw
– spożywać duże ilości słodyczy
– w starszym wieku wykonywać samodzielnie takich czynności jak: wchodzenie po drabinie, stromych schodach, wieszanie firanek w oknach
– nosić niewygodnego obuwia, przede wszystkim na wysokim obcasie
– samodzielnie wychodzić na spacer zimą, jeżeli jest śliska nawierzchnia
