DNA MOCZANOWA – ZBYT DUŻY POZIOM KWASU MOCZOWEGO

CZYM JEST KWAS MOCZOWY ?

Kwas moczowy jest produktem końcowym rozpadu zasad purynowych- produkowanych przez organizm z kwasów nukleinowych oraz przyjmowanych z pożywieniem. Kwasy nukleinowe oraz zasady purynowe są częścią materiału genetycznego każdej komórki.

Organizm człowieka wydala kwas moczowy wraz z moczem ( około 75%) i kałem ( około 25%).

Stężenie kwasu moczowego mierzonego we krwi jest więc zależne od kilku procesów:

– produkcji puryn w organizmie

– przyjmowania puryn

– wydalania kwasu moczowego

U dorosłej, zdrowej osoby stężenie kwasu moczowego utrzymuje się w granicach 3-7 mg/dl. Gdy nastąpi zachwianie równowagi pomiędzy wymienionymi procesami dochodzi do zwiększenia stężenia kwasu moczowego, co niesie za sobą szereg zagrożeń dla zdrowia.

HIPERURYKEMIA – ZA WYSOKIE STĘŻENIE KWASU MOCZOWEGO

Zwiększenie stężenia kwasu moczowego, czyli hiperurykemia – to stan, w którym u zdrowej osoby dorosłej stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi przekracza 6,8-7 mg/dl.

U osób z tak zwanym wysokim ryzykiem sercowo- naczyniowym za podwyższone stężenie kwasu moczowego uważa się już stężenie powyżej 5-6 mg/dl. Do tej grupy należą m. in. pacjenci z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, dyslipidemią, incydentami sercowo- naczyniowymi w przeszłości ( np. pacjenci po zawale serca czy udarze mózgu).

Hiperurykemia staje się problemem coraz bardziej powszechnym. Nie dysponujemy aktualnymi danymi epidemiologicznymi dla Polski, jednak według szacunków amerykańskich, nawet co piąta osoba dorosła ma stężenie kwasu moczowego na poziomie powyżej 7 mg/dl, co trzecia – powyżej 6 mg/dl. Taką częstotliwość występowania hiperurykemii powiązano między innymi z szybkim rozwojem gospodarczym i związaną z nim zmianą stylu życia na przestrzeni ostatnich dekad. Przyczyniła się ona do rozwoju wielu chorób, m. in. otyłości i licznych zaburzeń metabolicznych.

 DNA MOCZANOWA

O kwasie moczowym najczęściej mówi się w kontekście dny moczanowej ( dawniej : podagry) – choroby, na którą składa się zespół objawów klinicznych związanych z wytrącaniem się w stawach i narządach kryształków kwasu moczowego.

Kryształki ( sole kwasu moczowego) odkładają się w wyniku długotrwałego podwyższenia stężenia kwasu moczowego w surowicy. Mogą wytrącać się już przy stężeniach 6,8 mg/dl. Stan ten wiąże się z między innymi z uciążliwymi dolegliwościami bólowymi spowodowanymi odkładaniem się kryształków kwasu moczowego oraz stanem zapalnym w stawach prowadzącym nierzadko do ich destrukcji, ograniczenia aktywności fizycznej, a w skrajnych przypadkach do niepełnosprawności. Dna moczanowa stanowi najczęstszą chorobę zapalną stawów.

Rozpoznaniu tej choroby towarzyszy tzw. „atak dny moczanowej” – nagły, występujący typowo w nocy, ból, obrzęk oraz zaczerwienienie stawu, którego nie poprzedził żaden uraz ( np. stłuczenie). Skóra jest napięta, błyszcząca, zaczerwieniona i gorąca, zantępuje złuszczanie naskórka. Zazwyczaj dotyczy stawu u podstawy dużego palca stopy, rzadziej stawu skokowego czy kolanowego. Dolegliwości dotyczą zazwyczaj jednego stawu, ale również mogą występować w kilku stawach jednocześnie, lub „przechodzić” z jednego stawu na kolejny. Nieleczony napad trwa od około 10 dni do 3 tygodni.

Dna moczanowa ( artretyzm) – może mieć charakter pierwotny i być spowodowana genetycznie uwarunkowanymi nieprawidłowościami. Znacznie częściej mamy jednak do czynienia z dną nabytą, mającą swoje podłoże m. in. w sposobie odżywiania, chorobach współtowarzyszących czy przyjmowanych lekach.

W przebiegu dny moczanowej możemy wyróżnić 4 fazy:

• Hiperurykemia bezobjawowa
• Napady zapalenia stawów
• Okresy międzynapadowe
• Dna moczanowa przewlekła (guzkowa)

Czas trwania bezobjawowej hiperurykemii może być różny, u większości osób z hiperurykemią dna nigdy się nie rozwinie. Zwykle nawrotów po napadzie dny można się spodziewać po około 6 miesiącach do 2 lat. W okresach międzynapadowych objawy choroby nie występują. Z biegiem czasu napady występują coraz częściej i stopniowo ( zwykle po 5-10 latach) dochodzi do przewlekłych zniam zapalnych w stawach. W zaawansowanej dnie dochodzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych – głównie choroby nerek oraz kamicy nerkowej.

CO TO SĄ GUZKI DNAWE?

Powstają w wyniku odkładania się złogów kryształów moczanu sodu. Najczęściej występują w obrębie małżowin usznych oraz w okolicy stawów stóp i rąk. Guzki dnawe pojawiają się również w obrębie narządów wewnętrznych (nerki) oraz w wielu innych tkankach.

CO ROBIĆ GDY WYSTĄPIĄ OBJAWY DNY MOCZANOWEJ?

W przypadku wystąpienia ostrego napadu zapalenia stawów konieczny jest kontakt z lekarzem, który zastosuje odpowiednie leczenie, ponieważ podobne objawy mogą występować w przebiegu innych chorób, np. zakażenia stawów. Chorzy na dnę moczanową powinni pozostawać pod stałą opieką reumatologa.

CZY MOŻNA CAŁKOWICIE SIĘ WYLECZYĆ Z DNY MOCZANOWEJ?

Wczesna diagnoza oraz właściwe leczenie prowadzi do ustąpienia objawów oraz pozwala na normalne funkcjonowanie. Dzięki eliminacji czynników ryzyka ( otyłość, niewłaściwa dieta, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów) często nie ma konieczności długotrwałego przyjmowania leków. Niestety, w przypadku braku leczenia ta choroba ma charakter postępujący i z biegiem czasu może doprowadzić do niepełnosprawności.

HIPERURYKEMIA BEZOBJAWOWA – POCZATEK DNY MOCZANOWEJ

Nie u każdej osoby mającej podwyższone stężenie kwasu moczowego wystąpi atak i rozwinie się dna moczanowa. Szacuje się, że choroba ta występuje średnio zaledwie u 9 % kobiet i 28 % mężczyzn z hiperurykemią. Oznacza to, że ponad 90 % kobiet i 70 % mężczyzn z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi to osoby z tzw. „ hiperurykemią bezobjawową”, której rozpoznanie możliwe jest tylko dzięki badaniom laboratoryjnym. Są one szczególnie istotne, biorąc pod uwagę fakt, że stężenie kwasu moczowego stanowi istotny czynnik ryzyka dla wielu jednostek chorobowych poza dną moczanową.

Wyniki wielu badań wskazują na rolę kwasu moczowego w rozwoju:

• Nadciśnienia tętniczego
• Cukrzycy ( m. in. poprzez zwiększanie insulinooporności tkanek)
• Stłuszczenia wątroby
• Miażdżycy
• Przewlekłej choroby nerek
• Obturacyjnego bezdechu sennego
• Stanu przedrzucawkowego
• Zaburzeń funkcji poznawczych ( m. in. otępienia)

JAKIE SĄ WSKAZANIA DO BADANIA STĘŻENIA KWASU MOCZOWEGO?

1. Diagnozowanie oraz monitorowanie leczenia chorych na dnę moczanową
2. Monitorowanie chemioterapii i radioterapii nowotworów
3. Diagnozowanie kamicy moczanowej

PRZYCZYNY ZWIĘKSZONEGO STĘŻENIA KWASU MOCZOWEGO WE KRWI TO:

1. Niewydolność nerek
2. Dna moczanowa
3. Dieta wysokobiałkowa ( bogatopurynowa) – pokarmy mięsne, szczególnie „podroby”, buliony, niektóre owoce morza
4. Zwiększona podaż fruktozy- niektóre owoce i napoje owocowe
5. Leki – moczopędne, salicylany, cyklosporyna
6. Nadciśnienie tętnicze
7. Nadużywanie alkoholu
8. Nadmierny wysiłek fizyczny
9. Zatrucie tlenkiem węgla lub związkami ołowiu
10. Zespół metaboliczny
11. Niedoczynność tarczycy

W celu zmierzenia poziomu kwasu moczowego najlepiej jest wykonać dwutygodniowy profil. Należy dokonywać pomiarów dwa razy dziennie, rano na czczo i wieczorem przed snem, z kropli krwi włośniczkowej, przy pomocy osobistego analizatora. Zestawione razem wyniki pozwalają nie tylko określić rzeczywisty poziom kwasu, lecz także wyznaczyć najważniejsze czynniki wpływające na spadek lub wzrost wartości pomiarów.

PRODUKTY, Z KTÓRYCH POWSTAJĄ MAŁE ILOŚCI KWASU MOCZOWEGO

• Warzywa – bakłażany, papryka, cykoria, kapusta, roszponka, ogórki, marchew, kalarepa, sałata, rzodkiewka, buraki, ziemniaki, pomidory, cukinie, kalafior, seler, szparagi, cebula
• Owoce – jabłka, gruszki, wiśnie, ananas, kiwi, czereśnie, śliwki, truskawki, pomarańcze, banany
• Przetwory zbożowe – pieczywo razowe, pszenne ( ryż, kasze, makarony)
• Mleko i przetwory mleczne
• Jaja oraz orzechy

PRODUKTY, Z KTÓRYCH POWSTAJĄ ŚREDNIE ILOŚCI KWASU MOCZOWEGO:

• Wędliny, kiełbasy, parówki
• Warzywa strączkowe – groszek zielony, ciecierzyca, soja, fasola
• Mięsa – wołowina, jagnięcina, wieprzowina, drób, dziczyzna
• Ryby – dorsz, sandacz, mintaj
• Szpinak, grzyby, czekolada, kukurydza

PRODUKTY, Z KTÓRYCH POWSTAJĄ DUŻE ILOŚCI KWASU MOCZOWEGO

• Podroby – wątróbki, serca, nerki, ozorki
• Ryby i przetwory rybne – szproty, śledzie, sardynki, tuńczyk, łosoś wędzony, karp ze skórą, makrela wędzona
• Owoce morza
• Galarety mięsne
• Mocne wywary z mięs
• Konserwy
• Ikra

Produkty, z których powstają duże ilości kwasu moczowego powinny być bezwzględnie wykluczone z diety, a produkty z których powstają średnie ilości kwasu moczowego, należy stosować w bardzo ograniczonych ilościach i tylko od czasu do czasu. Natomiast produkty z grupy, z której powstają małe ilości kwasu moczowego zalecane są do stosowania bez ograniczeń. Bardzo ważne jest natomiast spożywanie niskotłuszczowych produktów mlecznych – wykazano, że obniżają one stężenie kwasu moczowego. Ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu, zwłaszcza jeżeli występuje kamica moczowa ( co najmniej 2 litry/ dobę). Alkohol, zwłaszcza piwo – powinien zostać wyeliminowany z diety.

SPOSOBY LECZENIA DNY MOCZANOWEJ

• Zmiana stylu życia

W przypadku leczenia dny moczanowej bardzo ważną rolę odgrywa zmiana stylu życia, która często wystarcza do utrzymania prawidłowego poziomu kwasu moczowego oraz zapobiegania ponownym napadom dny. Do najważniejszych zaleceń należą: zmniejszenie masy ciała u osób otyłych, właściwa dieta, unikanie spożycia alkoholu, dbanie o kondycję fizyczną, kontrola ciśnienia tętniczego, glukozy i lipidów;

• Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne dny moczanowej zależy od tego, z którą fazą choroby mamy do czynienia.

Bezobjawowa hiperurykemia – oprócz zmian w stylu życia leczenie nie jest wymagane, z wyjątkiem bardzo wysokiego stężenia kwasu moczowego, oraz sytuacji szczególnych ( np. choroba nowotworowa).

Ostry napad dny moczanowej – celem leczenia jest jak najszybsze zwalczenie bólu oraz innych objawów zapalenia stawu. Najczęśćiej stosowane są niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz kolchicyna.

Okres międzynapadowy – celem leczenia jest zapobieganie kolejnym napadom poprzez utrzymanie niskiego poziomu kwasu moczowego. Oprócz zmian w stylu życia czasem konieczne jest zastosowanie leków, które zmniejszają stężenie kwasu moczowego we krwi.

Dna przewlekła – leczenie jest nakierowane na zahamowanie progresu choroby oraz leczenie powikłań. Najczęściej stosowanym lekiem jest allopurynol, który hamuje produkcję kwasu moczowego. W trakcie leczenie konieczna jest okresowa kontrola stężenia kwasu moczowego we krwi.

KWAS MOCZOWY W CIĄŻY

Stwierdzenie podwyższonych wartości stężenia kwasu moczowego we krwi kobiety w zaawansowanej ciąży ( po 25 tygodniu) może wskazywać na rozwijający się stan przedrzucawkowy. Z tego względu monitorowanie stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi ciężarnej może służyć do różnicowania między rzucawką, a innymi stanami przebiegającymi z nadciśnieniem tętniczym.

ISTNIEJĄ DWIE METODY KONTROLI STĘŻĘNIA KWASU MOCZOWEGO Z KRWI ŻYLNEJ

• LABORATORIUM

Powszechnie stosowaną w Polsce metodą kontrolowania poziomu kwasu moczowego jest badanie w laboratorium specjalistycznym, do którego pobierana jest próbka krwi, najczęściej z żyły łokciowej. Niestety wkłucia są bolesne i nieprzyjemne. Pacjent oczekuje na wynik od kilku do kilkunastu godzin.

• DOMOWA SAMOKONTROLA KWASU MOCZOWEGO

Na rynku medycznym dostępny jest monitor umożliwiający samodzielne kontrolowanie stężenia kwasu moczowego bez wychodzenia z domu lub bezpośrednio w gabinecie lekarskim. Wykonanie pomiaru trwa zaledwie kilkadziesiąt sekund, co pozwala na oszczędność czasu oraz pieniędzy. Obsługa aparatu jest bardzo prosta i monitor nie wymaga kalibracji.