Kaszel jest fizjologicznym odruchem obronnym dróg oddechowych, często bardzo przydatny (np. przy zakrztuszeniu, pozwalający na ich oczyszczenie i przywrócenie drożnoci. Jeli jednak trwa tygodniami, utrudnia wypoczynek w nocy, a w dzień zaburza zwyczajową aktywnoć, konieczne staje się ustalenie przyczyny. Tłumienie wyłącznie objawu,
czyli przewlekłego kaszlu bez leczenia przyczyny, jest działaniem z góry skazanym na niepowodzenie.
W jaki sposób dochodzi do pojawienia się owego odruchu obronnego? Kaszel powstaje na skutek drażnienia receptorów czuciowych zlokalizowanych w błonie luzowej krtani, tchawicy, oskrzeli i opłucnej. Receptory czuciowe występują również poza układem oddechowym (np. w żołądku, przeponie, otrzewnej i osierdziu). Na skutek działania różnych czynników (nadmiar wydzieliny, ciało obce, mediatory stanu zapalnego) dochodzi do pobudzenia receptorów i pojawienia się kaszlu. W mechanizmie biorą również udział mięnie wydechowe ( konieczny jest ich nasilony skurcz), dlatego uciążliwemu kaszlowi mogą towarzyszyć bóle ze strony klatki piersiowej.
Ze względu na czas trwania wyróżniamy kaszel:
- ostry, utrzymuje się do 3 tygodni
- podostry, od 3 do 8 tygodni
- przewlekły, powyżej 8 tygodni
Ze względu na przyczyny wyrózniamy kaszel:
- płucny- przyczyna zlokalizowana jest w obrębie układu oddechowego, np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozstrzenie oskrzeli, grulica, choroby ródmiąższowe płuc, nowotwory, choroby opłucnej, przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa, zespół spływania wydzieliny po tylnej cianie gardła
- pozapłucny- przyczyna zlokalizowana jest poza układem oddechowym, np. refluks żołądkowo- przełykowy, niewydolnoć serca, niedoczynnoć tarczycy, pasożyty
- psychogenny- związany z emocjami, najczęciej negatywnymi; zanika w czasie snu lub skupieniu uwagi na jakim działaniu; bardzo oporny na działanie leków
Przewlekły kaszel zawsze wymaga diagnostyki i ustalenia przyczyny.
Ze względu na obecnoć wydzieliny kaszel możemy podzielić na:
- suchy, zwany inaczej nieproduktywnym. Pojawia się najczęćiej napadowo. W drogach oddechowych nie ma wydzieliny, dlatego nie należy podawać mukolityków, aby nie prowokować częstych napadów. Kaszel suchy jest bardzo uciążliwy w dzień, ale może być również przyczyną wybudzeń i zaburzać odpoczynek w czasie snu. Często charakterystyczną cechą tego rodzaju kaszlu jest nadwrażliwoć na zapachy, zmiany temperatury otoczenia, wysiłek, emocje i pracę głosem
- mokry, zwany inaczej produktywnym. Charakterystyczne jest odkrztuszanie wydzieliny o różnym zabarwieniu. Częciej pojawia się w ciągu dnia. Może towarzyszyć przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, rozstrzeniom oskrzeli, grulicy, nowotworom płuc. Niepokojącym objawem jest obecnoć krwi w odkrztuszanej wydzielinie nakazująca zgłoszenie się na badania w trybie pilnym. Kaszel produktywny, pojawiający się zarówno w nocy jak i w dzień z towarzyszącymi dusznociami, obrzękami kończyn dolnych i szybkim męczeniem się pojawia się w niewydolnoci serca.
Ze względu na okolicznoci i objawy towarzyszące kaszel możemy podzielić na:
- tzw. szczekający; jest najczęciej kaszlem suchym, ale bywa opisywany oddzielnie ze względu na swój charakterystyczny odgłos. Może wsółistnieć z dusznocią wdechową lub wiszczącym wdechem (częciej u małych dzieci). Pojawia się w chorobach krtani. U osób dorosłych współistnieje chrypka i zmiana głosu.
- powysiłkowy; najczęciej suchy, wiadczy o nadreaktywnoci oskrzeli. Może być pierwszym objawem astmy. Kaszel tego typu często pozostaje również po infekcjach (do 6 tygodni). Oprócz wysiłku czynnikami prowokującymi może być zimne powietrze, głębokie oddychanie, praca głosem, emocje. U osób zdrowych poinfekcyjna nadreaktywnoć oskrzeli ustępuje samoistnie. U osób ( częciej kobiet) z chorobami autoimmunologicznymi ( niedoczynnoć tarczycy w przebiegu zapalenia Hashimoto) tego typu kaszel jest zdecydowanie oporny na wszelkie leki objawowe
- kaszel w pozycji leżącej; często połączony jest z przewlekłym stanem zapalnym w obrębie nosogardła i zatok. Produkująca się w nadmiarze wydzielina spływa po tylnej cianie gardła prowokując kaszel. Kolejną częstą przyczyną jest refluks żołądkowo- przełykowy, który nasila sie w pozycji leżącej. Współistniejącymi dolegliwociami mogą być przewlekle nawracająca chrypa, zmiana głosu, zgaga.
- kaszel nocny; może być zarówno suchy jak i mokry. Produktywny kaszel pojawiający się w nocy często wywołany jest przez refluks żołądkowo- przełykowy i spływanie wydzieliny z górnych dróg oddechowych. Kaszel suchy, często pojawiający się w nocy i nad ranem, nasuwa podejrzenie astmy Rzadszymi przyczynami sa choroby ródmiąższowe płuc.
- kaszel poranny; jest najczęciej kaszlem produktywnym związanym z nagromadzeniem się wydzieliny w czasie snu. Po odkrztuszeniu i oczyszczeniu drzewa oskrzelowego kaszel często ulega wyciszeniu.
KASZEL U DZIECI
Kaszel u dzieci i młodzieży może mieć wiele przyczyn. Najczęstszą jest przeziębienie, czyli infekcja wirusowa dróg oddechowych, alergia lub podrażnienie drog oddechowych. W większoci przypadków jednak kaszel jest wyrazem toczącego się stanu zapalnego, który może dotyczyć gardła, krtani, oskrzeli lub płuc. Odruch kaszlowy jest organizmowi bardzo potrzebny, jest bowiem odruchem obronnym, oczyszcza i ułatwia pozbywanie się zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny czy ciała obcego.
Kaszel u dzieci w okresie jesienno- zimowym wraz z nieodłącznie towarzyszącymi mu katarem, jest najczęciej objawem infekcji wirusowej. Jest to objaw przykry, męczący dla malucha i niepokojący dla rodziców. Może on również występować w nocy, budząc dziecko ze snu, za napady suchego kaszlu mogą być intensywne, aż do wymiotów.
NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY KASZLU U DZIECI
- PRZEZIĘBIENIE- zwykle na początku choroby kaszel jest suchy, męczący a z upływem dni zmienia się na wilgotny, produktywny
- ZAPALENIE GARDŁA- bolące, podrażnione, suche, drapiące gardło powoduje suche pokasływanie, pochrząkiwanie; bez odkrztuszania
- ZAPALENIE KRTANI- w tym przypadku kaszel będzie suchy, duszący, szczekający; objawy towarzyszące to silny ból gardła oraz chrypka; charakterystyczny kaszel szczekający spowodowany jest obrzękiem błony luzowej krtani
- ALERGIA- suchy, męczący kaszel, niekiedy ze wiszczącym oddechem, towarzyszy uczuleniu na kurz, pyłki drzew, traw czy pleni
- CIAŁO OBCE- nagły suchy kaszel u zdrowego dziecka spowodowany może być zachłynięciem lub zakrztuszeniem ciałem obcym, najczęciej drobnym elementem zabawki lub kęsem pokarmu